Autor: Łukasz Franków

W codziennej praktyce pedagogicznej nauczyciele i nauczycielki wszystkich etapów edukacyjnych spotykają uczniów i uczennice, którzy w różnych typowych szkolnych lub przedszkolnych sytuacjach zachowują się w sposób zaskakujący nie tylko dla nich, ale także dla rówieśników. Zdarza się, że nie znajdując uzasadnienia dla takiego czy innego zachowania, twierdzą, że uczeń „bez powodu” krzyczy na lekcji, płacze, nie chce zmienić miejsca w klasie, wyjść na przerwę, usiąść z kimś w ławce, wszystko go rozprasza albo jest zamyślony i trudno w nim nawiązać kontakt, wszystko chce zrobić po swojemu, jest niezdarny, potyka się, przewraca, niszczy zeszyty i książki, ubiera się byle jak, nieadekwatnie do sytuacji. Lista takich „dziwactw” wydaje się nieskończona. Warto jednak spojrzeć na takie osoby nie przez pryzmat swoich czy ogólnie przyjętych norm funkcjonowania i nie oceniać, że zachowania te są wynikiem uporu, braku wychowania, niedbalstwa czy cech charakteru. Po prostu ich układ nerwowy odbiera i przetwarza sygnały płynące z otoczenia w odmienny sposób.

Zaburzenia zachowania będące objawami zespołu Tourette’a dość często interpretowane są jako przejaw braku kultury, złośliwości czy agresji. Brak wiedzy na ten temat oraz profesjonalnie i wieloaspektowo opracowanego i realizowanego planu wsparcia dzieci dotkniętych tym zaburzeniem powoduje, że często są one upominane, karane i izolowane od rówieśników. Czasami uznawane jako stwarzające zagrożenie dla innych. Wszystko to powoduje narastanie problemów emocjonalnych i nasilenie objawów, a tym samym pogłębienie trudności w funkcjonowaniu społecznym i edukacyjnym. Różnego rodzaju publikacje nie tylko artykułów, książek, ale także wyników badań przyczyniły się co prawda do podniesienia poziomu świadomości w tym zakresie, ale wciąż zespół Tourette’a jest jednym z najczęściej błędnie rozpoznawanych zaburzeń. Ważne jednak jest to, że spora grupa nauczycieli zapewne o nim słyszała, a poczynione przez nich obserwacje mogą stanowić pierwszy etap profesjonalnie prowadzonej interwencji.

Problemy uczniów i uczennic doświadczających zaburzenia czy zespołu zaburzeń zwanego ogólnie dysleksją często są sprowadzane jedynie do trudności związanych z czytaniem i poprawnym pisaniem, na które zwracają uwagę przede wszystkim nauczyciele i nauczycielki języka polskiego. Jednak przyjęta i stosowana dość powszechnie, w tym w polskim prawie oświatowym, definicja dysleksji – rozumianej jako specyficzne trudności w uczeniu się – znacznie rozszerza ich zakres. Jej wrodzony bądź rozwojowy charakter, polegający na zaburzonym funkcjonowaniu układu nerwowego, powoduje, że trudności te nie będą dotyczyły tylko nauki wyżej wymienionych czynności, ale także umiejętności życiowych związanych np. z motoryką małą, czyli choćby sznurowaniem butów czy orientacją przestrzenną potrzebną do odróżniania stron prawej od lewej, wskazywania kierunków lub posługiwania się mapą.

Przyjmuje się, że uniwersalnym projektowaniem w edukacji można określić taki zbiór zasad opracowywania programów nauczania czy scenariuszy zajęć, które stwarzają możliwość ich realizacji z uczniami bez względu na ich stan zdrowia, możliwości psychofizyczne, indywidualne potrzeby rozwojowe czy pochodzenie etniczne. Uniwersalne projektowanie w edukacji zapewnia sposób formułowania celów, doboru metod, materiałów i form oceniania, które mogą być zastosowane w odniesieniu do wszystkich uczniów. W założeniu uniwersalne projektowanie w edukacji wymusza elastyczne podejście podczas tworzenia zasobów dydaktycznych, aby możliwe było dostosowanie ich do indywidualnych potrzeb.